اربعین سید الشهداء

آشنایی با اربعین

اهمیت به اربعین در اندیشه های صحیح دینی ما بسیار کاربرد اساسی و اصلی را دارا می باشد تا جائی که نخستين مسأله‏اي که درارتباط با «اربعين»جلب توجه مي‏کند. تعبيراربعين درمتون ديني است. ابتدابايدنکته ه‏اي رابه عنوان مقدمه يادآورشويم . اصولا بايدتوجه داشت که درنگرش صحيح ديني،اعدادنقش خاصي به لحاظ عددبودن،درالقاي معناومنظورخاص ندارند؛به اين صورت که کسي نمي‏تواندبه صرف اين که درفلان موردياموارد،عددهفت يا دوازده يا چهل ياهفتاد به کاررفته،استنباط واستنتاج خاصي داشته باشد. اين يادآروي،ازآنروست که برخي ازفرقه‏هاي مذهبي،به ويژه آن هاکه تمايلات «باطني‏گري»داشته يا دارند وگاه وبي گاه خودرابه شيعه نيزمنسوب مي‏کرده‏اند،مروج چنين انديشه‏اي درباره‏ي اعداديا نوع حروف بوده وهستند. درواقع،بسياري ازاعدادي که درنقل هاي ديني آمده،مي‏تواندبراساسي محاسبه‏ يا الهي باشد،امااين که اين عدد درموارد ديگري هم کاربرد داردو بدون يک مستند ديني مي‏توان ازآن درسايرموارداستفاده کرد،قابل قبول نيست. به عنوان نمونه،درده هامورد درکتابهاي دعا،عددصدبکاررفته که فلان ذکررا صدمرتبه بگوييد،امااين دليل برتقدس عددصدبه عنوان صدنمي‏شود. همين طورسايرعددها. البته ناخواسته براي مردم عادي،برخي ازاين اعدادطي روزگاران،صورت تقدس به خودگرفته وگاه سوءاستفاده‏هاي هم ازآن‏هامي‏شود . تنهاچيزي که درباره‏ي برخي ازاين اعدادمي‏شودگفت آن است که نشانه‏ ي کثرت است. به عنوان مثال،درباره‏ي هفت چنين اظهارنظري شده است. بيش ازاين هرچه گفته شود،نمي‏توان به عنوان يک استدلال به آن نظرکرد . مرحوم اربلي،ازعلماي بزرگ اماميه،درکتاب کشف الغمه في معرفةالائمة دربرابرکساني که به تقدس عدد دوازده و بروج دوازده‏گانه براي اثبات امامت ائمه‏ي اطهارعليهم‏السلام استنادکرده‏اند،اظهارمي ‏دارد،اين مسأله نمي‏تواندچيزي راثابت کند؛چراکه اگرچنين باشد،اسماعيلي ها يا هفت امامي‏ها،مي‏توانند ده ها شاهد – مثل هفت آسمان – ارائه دهندکه عدد هفت مقدس است،کمااين که اينکارراکرده‏اند. (1)

اربعین در متون دینی

یکي ازتعبيرهاي رايج عددي،تعبيراربعين است که دربسياري ازمواردبه کاررفته است. يک نمونه آن که سن رسول‏خداصلي الله عليه وآله درزمان مبعوث شدن،چهل بوده است. گفته شده که عددچهل درسن انسانها،نشانه‏ي بلوغ ورشدفکري است. گفتني است که برخي ازانبياءدرسنين کودکي به نبوت رسيده‏اند. ازابن‏عباس (گويابه نقل ازپيامبرصلي الله عيه وآله) نقل شده که اگرکسي چهل ساله شدوخيرش برشرش غلبه نکرد،آماده‏ي رفتن به جهنم باشد. درنقل آمده است که،مردمان طالب دنيايندتاچهل سالشان شود. پس ازآن درپي آخرت خواهندرفت. (2)

درقرآن آمده است «ميقات»موسي باپروردگارشان درطي چهل روزحاصل شده است. درنقل است که،حضرت آدم چهل شبانه ‏روزبر روي کوه صفادرحال سجده بود.(3)

درباره‏ي بني‏اسرائيل هم آمده که براي استجابت دعاي خودچهل شبانه ‏روزناله وضجه مي‏کردند. (4)

درنقلي آمده است که اگرکسي چهل روزخالص براي خداباشد،خداونداورادردنيا زاهدکرده وراه وچاه زندگي رابه اومي‏آموزدوحکمت رادرقلب وزبانش جاري مي‏کند. بدين مضمون روايات فراواني وجود دارد. چله ‏نشيني صوفيان هم درست ياغلط،ازهمين بابت بوده است. علامه‏ي مجلسي دراين باره که برگرفتن چهل‏نشيني ازحديث مزبورنادرست است در«بحار»به تفصيل سخن گفته است. اعتبارحفظ چهل حديث که درروايات فراوان ديگرآمده،سبب تأليف صدها اثربا عنوان اربعين درانتخاب چهل حديث وشرح وبسط آنها شده است. دراين نقل ها آمده است که اگرکسي ازامت من،چهل حديث حفظ کندکه درامردينش ازآنها بهره برد،خداونددرروزقيامت اورافقيه وعالم محشورخواهدکرد. درنقل ديگري آمده است که اميرمؤمنان عليه‏السلام فرمود: «اگرچهل مردبامن بيعت مي‏کردند،دربرابردشمنانم مي‏ايستادم.(5)

مرحوم کفعمي نوشته است: زمين ازيک قطب،چهارنفرازاوتادو چهل نفر را ابدال و هفتاد نفرنجيب،هيچ گاه خالي نمي‏شود. (6)

 درباره‏ي نطفه هم تصوربراين بوده که بعدازچهل روزعلقه مي‏شود. همين عدد درتحولات بعدي علقه به مضغه تا تولد درنقل هاي به کاررفته است،گويي که عددچهل مبدأيک تحول دانسته شده است. درروايت است که کسي که شراب خواري کند،نمازش تاچهل روزقبول نمي‏شود. ونيزدرروايت است که کسي که چهل روزگوشت نخورد،خلقش تندمي‏شود. نيزدر روايت است که کسي که چهل روزطعام حلال بخورد،خداوندقلبش رانوراني مي‏کند. نيز رسول‏خدافرمود: کسي که لقمه‏ي حرامي بخورد،تاچهل روزدعايش مستجاب نمي‏شود.(7)

 اين ها نمونه‏اي ازنقل هايي بودکه عدداربعين درآنهابه کاررفته است.

روایت امام عسکری (علیه السلام)

بايد ديد درکهن‏ترين متون مذهبي ما،از «اربعين»چگونه يادشده است. به عبارت ديگردليل بزرگداشت اربعين چيست؟مهم ترين نکته درباره‏ي اربعين،روايت امام عسکري عليه‏السلام است.

 حضرت در روايتي که درمنابع مختلف ازايشان نقل شده فرموده‏اند: نشانه‏هاي مؤمن پنج چيزاست: 1- خواندن پنجاه ويک نماز (17 رکعت نمازواجب به اضافه 11رکغت نمازشب به اضافه 23رکعت نوافل) 2

– زيارت اربعين

 3- انگشتري دردست راست

4-وجودآثارسجده برپيشاني

 5- بلندخواندن بسم الله درنماز

اين حديث تنها مدرک معتبري است که جداي ازخودزيارت اربعين که درمنابع دعايي آمده،به اربعين امام حسين عليه‏السلام وبزرگداشت آن روزتصريح کرده است.

نقل تاریخی جریان اربعین سید الشهداء

درنخستين اربعين شهادت امام حسين‏ «ع‏»،جابربن عبدالله انصاري وعطيه عوفي‏ موفق به زيارت تربت وقبرسيدالشهداشدند.بنابه برخي نقل ها،درهمان اربعين،کاروان‏اسراي اهلبيت‏ «علیه السلام»دربازگشت ازشام و سر راه مدينه،ازکربلا گذشتندوبا جابرديدارکردند.البته برخي ازمورخان هم آن رانفي کرده ونپذيرفته‏اند.ازجمله مرحوم محدث ‏قمي در «منتهي الآمال‏»دلايلي ذکرمي‏کندکه ديداراهلبيت ازکربلا دراربعين اول نبوده‏است.(8)

بعضي ازعلمانيزدراين باره تحقيق مبسوط ومستقلي انجام داده‏اندکه منتشرشده است.(9)

در کتاب تأملی بر نهضت امام حسین(علیه السلام) این چنین بیان گردیده است که: اما اين که منشأاربعين چيست،بايدگفت،درمنابع به اين روزبه دواعتبارنگريسته شده است. نخست روزي که اسراي کربلا ازشام به مدينه مراجعت کردند. دوم روزي که جابربن عبدالله انصاري،صحابي پيامبرخداصلي الله عليه وآله ازمدينه به کربلاواردشد تا قبراباعبدالله الحسين عليه‏السلام رازيارت کند. شيخ مفيددرمسارالشعيه که درايام مواليدو وفيات ائمه اطهارعليهم‏السلام است،اشاره به روزاربعين کرده ونوشته است: اين روزي است که حرم امام حسين عليه‏السلام،ازشام به سوي مدينه مراجعت کردند. نيز روزي است که جابربن عبدالله براي زيارت امام حسين عليه‏السلام واردکربلا شد.

کهن‏ترين کتاب دعايي مفصل موجود،کتاب مصباح المتهجدشيخ طوسي ازشاگردان شيخ مفيداست که ايشان هم همين مطلب را آورده است. شيخ طوسي پس ازيادازاين که روزنخست ماه صفرروزشهادت زيدبن علي بن الحسين عليه‏السلام وروزسوم ماهصفر،روزآتش زدن کعبه توسط سپاه شام درسال 64 هجري است،مي‏نويسد: بيستم ماه صفر (چهل روزپس ازحادثه‏ي کربلا) روزي است که حرم سيدمااباعبدالله الحسين ازشام به مدينه مراجعت کردونيز روزي است که جابربن عبدالله انصاري،صحابي رسول‏خداصلي الله عليه وآله ازمدينه واردکربلاشدتا قبرحضرت رازيارت کند. اونخستين کس ازمردمان بودکه امام حسين عليهاسلام رازيارت کرد. درچنين روزي زيارت آن حضرت مستحب است وآن زيات اربعين است.  درهمان جاآمده است که وقت خواندن زيارت اربعين،هنگامي است که روزبالا آمده است . درکتاب نزهةالزاهد هم که درقرن ششم هجري تأليف شده،آمده: دربيستم اين ماه بودکه حرم محترم حسين ازشام به مدينه آمدند. همين ‏طوردرترجمه ‏ي فارسي فتوح ابن‏اعثم وکتاب مصباح کفعمي که ازمتون دعايي بسيارمهم قرن نهم هجري است اين مطلب آمده است. برخي استظهارکرده‏اندکه عبارت شيخ مفيدوشيخ طوسي،برآن است که روزاربعين،روزي است که اسرا ازشام به مقصد مدينه خارج شدند نه آن که درآن روزبه مدينه رسيدندبه هرروي،زيارت اربعين از زيارت‏هاي مورد وثوق امام حسين عليه‏السلام است که ازلحاظ معنا و مفهوم قابل توجه است.

ما جریان تاریخی روز اربعین را از کتاب قصه کربلا عینا بیان می کنیم: اهل ‏بيت عليهم ‏السلام به سفرخود ادامه دادند تابه دوراهي جاده‏ يعراق ومدينه رسيدند،چون به اين مکان رسيدند،ازاميرکاروان خواستندتاآنان رابه کربلاببرد،واوآنان رابسوي کربلاحرکت داد،وچون به کربلارسيدند،جابربن عبدالله انصاري راديدندکه با تني چندازبني‏هاشم وخاندان پيامبربراي زيارت حسين عليه‏السلام آمده بودند،همزمان با آنان به کربلاواردشدندوسخت گريستندوناله وزاري کردندوبرصورت خودسيلي زده وناله‏هاي جانسوزسردادند و زنان روستاهاي مجاورنيزبه آنان پيوستند،زينب عليهاالسلام درميان جمع زنان آمد وگريبان چاکزد وباصوتي حزين که دلها راجريحه ‏دارمي‏کردمي‏گفت: «وا اخاه! وا حسينا! واحبيب رسول ‏الله وابن‏مکه ومني! وابن‏فاطمه الزهراء! وابن‏ علي مرتضي! آه ثمآه!»،پس بيهوش گرديد

آنگاه ام‏کلثوم لطمه به صورت زدوباصدايي بلندمي‏گفت: امروزمحمدمصطفي وعلي مرتضي وفاطمه‏ي زهرا ازدنيارفته‏اند؛وديگرزنان نيزسيلي به صورت زده وگريه وشيون مي‏کردند.سکينه چون چنين ديد،فريا دزد: وامحمداه! واجداه! چه سخت است برتوتحمل آن چه بااهل ‏بيت توکرده‏اند،آنان را ازدم تيغ گذراندند وبعدعريان شان نمودند.

عطيه عوفي مي‏گويد: باجابربن عبدالله به عزم زيارت قبرحسين عليه‏السلام بيرون آمدم وچون به کربلا رسيديم جابرنزديک شط فرات رفته وغسل کرد وردائي همانندشخص محرم برتن نمودوهم ياني راگشودکه درآن بوي خوش بودوخودرامعطرکردوهرگامي که برمي‏داشت ذکرخدامي‏گفت تانزديک قبرمقدس رسيدوبه من گفت: دست مرابرروي قبربگذار! چون چنين کردم،برروي قبرازهوش رفت من آب برروي جابرپاشيدم تابه هوش آمد،آنگاه سه مرتبه گفت: ياحسين! سپس گفت: «حبيب لا يجيب حبيبه!» وبعداضافه کرد: چه تمناي جواب داري که حسين درخون خودآغشته وبين سروبدنش جدائي افتاده است!! وگفت:

“من گواهيمي‏ دهم که توفرزندبهترين پيامبران وفرزندبزرگ مؤمنين مي‏باشي،توفرزندسلاله‏ي هدايت وتقوايي وپنجمين نفرازاصحاب کساءوعبايي،توفرزندبزرگ نقي بانوفرزندفاطمه سيده‏ي بانواني،وچراچنين نباشدکه دست سيدالمرسلين تو را غذا داد ودردامن پرهيزگاران پرورش يافتي وازپستان ايمان شيرخوردي وپاکزيستي وپاک ازدنيارفتي ودلهاي مؤمنان راازفراق خود اندوهگين کردي پس سلام ورضوان خدابرتوباد،توبرهمان طريقه رفتي که برادرت يحيي بن زکرياشهيدگشت.”

آنگاه چشمش رابه اطراف قبرگردانيدوگفت:

“سلام برشما اي ارواحي که درکنارحسين نزول کرده وآرميديد،گواهيمي‏ دهم که شما نمازرابه پاداشته وزکات را ادانموده وبه معروف امرو ازمنکرنهي کرديد،وبا ملحدين وکفارمبارزه وجهادکرده،وخداراتا هنگام مردن عبادت نموديد.”

واضافه نمود: به آن خدائي که پيامبر رابه حق مبعوث کردما درآن چه شما شهدادرآن واردشده‏ايدشريک هستيم.

عطيه مي‏گويد: به جابرگفتم: ماکاري نکرديم! اينان شهيدشده‏اند. گفت: اي عطيه! ازحبيبم رسول خداصلي الله عليه وآله وسلم شنيدم که مي‏فرمود: «هرکه گروهي رادوست داشته باشدباهمانان محشورگردد،وهرکه عمل جماعتي رادوست داشته باشد درعمل آنهاشريک خواهدبود.(10)

پی نوشت ها

1 -(تأملی برنهضت امام حسین،ص212)

2 – (مجموعه ورام،ص 35)

3 – (مستدرک الوسائل،ج2 ،ص329)

4 – (مستدرک الوسائل،ج 5،ص239)

5 – (الاحتجاج،ص94)

6 – (بحارالانوار،ج 53،ص200)

7 –  (مستدرک الوسائل،ج 5،ص217)

8 –  (منتهی الامال،ج 1،ذیل تاریخ اسرا)

9 – (تحقیقی دررابطه با اولین اربعین سیدالشهداء،شهیدقاضی طباطبائی)

10 – (قصه کربلا،ص 127)

نوشته شده توسط :حجت الاسلام سید علی حسینی

پیشنهاد ما به شما

زینب (س)لحظات غربت شام

روایت دردهای زینب (س) – لحظات غربت شام سيد بن طاووس مي‌نويسد:” وقتي اسرا و …

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *